Alışverişte çevre dostu tercihler yapmak sanıldığı kadar zor değil. Market rafları arasında dolaşırken veya internetten bir şeyler sipariş ederken vereceğiniz ufak kararlar büyük değişimlere kapı açar. Doğayı korumak sadece büyük şirketlerin ya da devletlerin işi sanılır ama bireysel adımlar sandığınızdan çok daha fazla etki eder. Her gün eve giren poşetler, gıdaların paketleri, alınan kıyafetlerin kumaşları derken liste uzayıp gider. Bilinçli bir tüketici olmak, aslında dünyaya karşı bir borç ödeme şeklidir. Para harlarken doğayı da hesaba katmak gerekir.
Neden Alışkanlıkları Gözden Geçirmeli?
Dünya kaynakları sınırsız değil. Su tükeniyor, hava kirleniyor, toprak verimini kaybediyor. Tüm bunların arkasında insan tüketimi yatar. Alınan her ürünün üretiminden size ulaşana kadar geçtiği bir yol var. Bu yol boyunca harcanan enerji, su ve çıkan atıklar doğaya yük bindirir. Markete gittiğinizde raftan aldığınız o domatesin veya tişörtün arkasındaki hikayeyi bilmek, daha doğru kararlar vermenize yardım eder. Sadece ihtiyacınız olanı almak bile büyük bir adımdır. İhtiyaç dışı alınan her şey çöpe gitmeye adaydır. Çöp dağlarının büyümesini kimse istemez. Bu yüzden cüzdanı açmadan önce bir durup düşünmek iyi olur.
Plastik Poşet Yerine Kalıcı Çözümler
Plastik poşetler doğada yüzyıllarca yok olmaz. Denize karışır, toprağı zehirler. Alışverişe giderken yanınıza bez çanta veya file almak bu sorunu kökten çözer. Arabanızın bagajında, sırt çantanızda veya kapının hemen girişinde birkaç tane bez torba bulundurun. Böylece market kasasında “Poşet ister misiniz?” sorusuna “Hayır” demek kolaylaşır. Bez çantalar yıkanabilir, tekrar tekrar iş görür. Yırtılmaz, kopmaz. Sadece markette değil, giyim mağazalarında veya pazarda da bu çantalar işe yarar. Bez çanta alışkanlığı kazanmak, plastik atığını azaltmanın en basit yoludur.
Mevsiminde Gıda Tüketme
Kış ortasında domates yemek kulağa hoş gelebilir ama doğa için bedeli ağırdır. Mevsimi dışında yetiştirilen sebze ve meyveler için seralar ısıtılır, daha çok ilaç ve gübre verilir. Üstelik uzak yerlerden taşınması gerekir. Kamyonlar yollarda mazot yakar, havayı kirletir. Mevsiminde beslenmek hem sağlığınız hem de dünya için iyidir. Yerel pazarları gezmek, o an hangi ürün topraktan çıkıyorsa onu almak en doğrusudur. Yerel gıda daha tazedir, daha lezzetlidir. Yakın çevrede üretilen ürünleri seçmek nakliye kaynaklı karbon salınımını düşürür. İthal muz yerine yerli elma yemek basit ama yerinde bir karardır.
Paketli Ürünlerden Uzak Durma
Markete girdiğinizde her şeyin plastiğe sarılı olduğunu görürsünüz. Tek bir salatalık bile bazen streç filme sarılır. Bu gereksiz ambalajlar eve gelir gelmez çöp olur. Mümkün olduğunca açık satılan ürünlere yönelin. Bakliyatları, kuruyemişleri veya baharatları kendi kavanozlarınızla alabileceğiniz yerler var. Bu dükkanlar tartarak satış yapar. Böylece ne kadar lazımsa o kadar alırsınız, evde bayatlayan gıda olmaz. Ambalajsız ürün bulamıyorsanız, cam veya kağıt paketleri tercih edin. Cam sonsuz kez geri dönüşür, kağıt ise doğada çabuk çözünür. Plastik ise başa beladır.
Kıyafet Seçiminde Kumaşa Bakma
Giyim sektörü dünyayı en çok kirleten alanlardan biri. Hızlı moda akımı sürekli yeni şeyler almaya iter. Oysa dolapta duran ama giyilmeyen onlarca parça varken yenisine gerek var mı? Yeni bir kıyafet alacaksanız etiketini mutlaka okuyun. Sentetik kumaşlar (polyester, akrilik gibi) aslında plastikten yapılır. Yıkandıkça suya mikroplastik bırakır. Bu küçük parçalar denizlere karışır ve balıklar tarafından yutulur. Pamuk, keten, kenevir gibi doğal liflerden yapılan kıyafetler daha sağlıklı ve doğa dostudur. Kıyafet alırken uzun ömürlü olmasına, dikişlerinin sağlamlığına bakın. Bir sezon giyip atılacak parçalar yerine yıllarca giyilecek klasik modelleri seçin.
İkinci El Alışverişin Değeri
Eskiden başkasının giydiğini giymek ayıp sanılırdı. Şimdi ise akıllıca bir hareket. İkinci el kıyafet, mobilya veya elektronik eşya almak, yeni bir ürünün üretilmesi için harcanacak enerjiyi ve suyu kurtarır. Bir kot pantolonun üretimi için tonlarca su harcanır. İkinci el bir pantolon aldığınızda bu suyun harcanmasını engellemiş olursunuz. Bit pazarları, ikinci el uygulamaları veya yardım derneklerinin mağazaları hazine gibidir. Hem bütçenizi yormaz hem de tarzınıza farklılık katar. Başkasının işine yaramayan bir eşya sizin en sevdiğiniz parça olabilir.
Temizlikte Kimyasalları Azaltma
Ev temizliğinde kullanılan deterjanlar, çamaşır suları ve yumuşatıcılar sulara karışır. İçindeki ağır kimyasallar su canlılarına zarar verir. Ev temizliği için sirke, karbonat, arap sabunu gibi doğal malzemeler gayet yeterlidir. Bu malzemelerle ev pırıl pırıl olur, üstelik evdeki hava zehirlenmez. Market raflarındaki o renkli şişelerin çoğu pazarlama harikasıdır. Hepsi aynı işi yapar ama farklı kokularla satılır. Doğal temizlik malzemeleri hem ucuzdur hem de zararsızdır. Bulaşık süngeri yerine kabak lifi, kağıt havlu yerine yıkanabilir bezler seçmek atık miktarını azaltır.
Enerji Tasarruflu Ürünler
Elektronik bir eşya alırken sadece fiyatına bakmayın. Ne kadar elektrik yaktığına da bakın. A sınıfı ve üzeri enerji tasarruflu cihazlar başta biraz pahalı gelebilir ama uzun vadede elektrik faturasını düşürür. Daha az elektrik harcamak, santrallerin daha az çalışması demektir. Evdeki ampulleri LED olanlarla değiştirmek bile fark yaratır. Bekleme modunda kalan cihazlar elektrik çekmeye devam eder. Fişi çekmek veya anahtarlı prizlerden yardım almak gerekir. Şarj aletlerini prizde unutmamak küçük ama etkili bir tedbirdir.
Kozmetik ve Kişisel Bakım
Şampuanlar, duş jelleri, kremler… Hepsi plastik şişelerde gelir. Katı şampuan veya sabun kalıpları bu plastik dağını yok eder. Sabun hem saça hem vücuda iyi gelir. İçeriğinde ne olduğu belli olmayan sıvıları vücuda sürmektense geleneksel sabunları deneyin. Diş fırçası konusunda bambu saplı olanlar plastiğe iyi bir alternatiftir. Tek kullanımlık makyaj temizleme pamukları yerine yıkanabilir pedler edinin. Yüzlerce pamuğu çöpe atmaktan kurtulursunuz. Kişisel bakımda az ama öz ürünle yetinmek cildiniz için de iyidir.
Su Tüketiminde Bilinçli Olma
Alışveriş yaparken aldığınız ürünün su ayak izini düşünün. Bir kilo dana eti üretmek için binlerce litre su harcanır. Hayvansal gıdaları azaltmak, bitkisel beslenmeye ağırlık vermek su kaynaklarını korur. Damacana veya arıtma suyu yerine sürekli küçük pet şişe su almak büyük israftır. Yanınızda taşıyacağınız bir matara (çelik veya cam) susuzluğunuzu giderir, doğayı kirletmez. Kafeden kahve alırken kendi termosuyla gidenler karton bardak atığını önler. Bazı kahveciler kendi bardağını getirene indirim bile yapar.
Onarmak ve Yenileme
Bir eşya bozulduğunda hemen yenisini almaya koşmayın. Tamir etmeye çalışın. Ayakkabının tabanı açıldıysa yapıştırın, sökülen kazağı dikin, bozulan telefonu tamirciye götürün. “Yenisini almak tamirinden ucuz” yalanına kanmayın. O ürünün doğaya maliyeti etikette yazan fiyattan çok daha fazladır. Eşyaların ömrünü uzatmak, onlara iyi bakmak bir kültürdür. Dedelerimizden kalan bu kültürü yaşatmak gerekir. Atmak en kolayıdır, onarmak ise emek ister ama vicdanı rahatlatır.
Etiket Okuma Alışkanlığı
Markete girdiğinizde acele etmeyin. Aldığınız paketin arkasını çevirin. İçindekiler kısmına göz atın. Palm yağı (hurma yağı) içeren ürünlerden kaçının çünkü bu yağ için yağmur ormanları yok edilir. Adil ticaret (Fair Trade) logolu ürünler, o ürünü üreten işçinin hakkının verildiğini, çocuk işçi çalıştırılmadığını anlatır. Geri dönüştürülmüş malzeme ibaresini arayın. Bilinçli tüketici ne aldığını, parayı kime verdiğini bilir. Markaların süslü reklamlarına değil, paketin arkasındaki gerçeklere odaklanın.
Toplu Alışverişin Mantığı
Sürekli markete gitmek yerine toptan alışveriş yapmak bazen daha çevrecidir. Büyük boy deterjan veya bakliyat almak ambalaj atığını azaltır. Beş kiloluk pirinç paketi, beş tane bir kiloluk paketten daha az plastik içerir. Ancak bunu yaparken bozulmayacak ürünleri seçmek gerekir. Gıdayı ziyan etmek en büyük hatalardan biridir. Listesiz alışverişe çıkmayın. Evde ne var ne yok kontrol edin. Aç karna markete girmeyin, yoksa canınızın çektiği her şeyi alırsınız.
Hediye Seçiminde Sadelik
Özel günlerde hediye almak güzeldir ama maddi hediyeler yerine deneyim hediye etmeyi düşünün. Bir konser bileti, tiyatro davetiyesi veya ev yapımı bir kek, mağazadan alınmış bir biblodan daha değerlidir. Hediye paketleri, kurdeleler, simli kağıtlar açılır açılmaz çöp olur. Hediyeyi gazete kağıdına veya kumaşa sarmak şık ve farklı bir sunumdur. İnsanlara ihtiyacı olmayan şeyleri hediye etmek, onlara da yük olur.
Sürdürülebilir Yaşam ve Gelecek
Yaptığınız her seçim bir oy vermektir. Yeşil ürünleri, yerel üreticiyi, zehirsiz gıdayı seçerek bu tür üretim yapanları desteklemiş olursunuz. Talep nereye kayarsa üretim oraya yönelir. Tüketicinin gücü üreticiyi değiştirmeye yeter. Şirketler, insanların artık doğaya zarar veren ürünleri istemediğini gördükçe kendilerini düzeltir. Bu yüzden “Benim almadığım bir poşetten ne olur?” demeyin. Milyonlarca insan aynı şeyi derse dünya değişir.
Evinizde yapacağınız ufak tefek değişiklikler zamanla yaşam tarzınız olur. Çöp ayrıştırmak başta zor gelir, sonra eliniz alışır. Camı cama, kağıdı kağıda atmak refleks haline gelir. Organik atıklardan kompost (gübre) yapmak bahçesi veya balkonu olanlar için harika bir yöntemdir. Meyve kabuklarını, sebze artıklarını toprağa geri döndürmek döngüyü tamamlar.
Alışveriş bir ihtiyaç karşılama eylemidir, terapi yöntemi değildir. Mutluluğu yeni eşyalarda aramak yerine doğada vakit geçirmekte, sevdiklerinizle sohbet etmekte arayın. Daha az eşya, daha az temizlik, daha az dağınıklık ve daha az kafa karışıklığı demektir. Sadeleşmek zihni de dinlendirir. Minimalist yaşam sadece eve az eşya sokmak değil, zihni de gereksiz yüklerden arındırmaktır.
Çocuklara örnek olmak adına da bu davranışlar değerlidir. Onlar sizin ne dediğinize değil, ne yaptığınıza bakar. Sizi bez çanta ile, matara ile görürlerse normali bu sanırlar. Doğayı korumayı bir ders gibi değil, hayatın olağan akışı içinde öğrenirler. Ağacı seven, suyu koruyan, gıdaya saygı duyan nesiller yetişmesi için evdeki pratikler en iyi okuldur.
