Evde sabun yapımı adım adım rehberi ile mutfağınızda kendi temizlik ürününüzü üretmeye başlayabilirsiniz. Hazır satılan ürünlerin içindeki maddelerden şüphe duyanlar veya sadece kendi el emeğiyle bir şeyler üretmekten hoşlananlar için bu uğraş oldukça tatmin edici. Kendi sabununu yapmak, dışarıdan bakıldığında zor veya tehlikeli gibi görünebilir. İşin aslı, doğru malzemeleri doğru oranlarda birleştirmekten ibaret. Kimya bilgisine veya laboratuvar ortamına ihtiyaç yok. Sadece biraz dikkat, doğru malzeme seçimi ve sabır yeterli. Burada anlatılanları uygularken güvenlik tedbirlerini elden bırakmamak işin en kritik kısmı.
Sabun Yapımında Kullanılan Malzemelerin Seçimi
Sabun yapmaya başlamadan evvel malzemeleri tanımak işinizi kolaylaştırır. Rastgele yağları karıştırarak iyi bir sonuç almak pek mümkün olmaz. Her yağın sabuna kattığı özellik başkadır. Evde doğal sabun yaparken en çok kullanılan yağ zeytinyağıdır. Zeytinyağı sabuna yumuşaklık verir ve cildi besler. Tek başına kullanıldığında geç köpürür ve biraz daha geç kurur. Bu yüzden yanına başka yağlar eklemek dengeli bir kalıp elde etmenize yardımcı olur.
Hindistan cevizi yağı, sabunun sertleşmesine ve bol köpürmesine katkı sunar. Çok fazla koyarsanız cildi kurutma riski doğar. Bu sebeple oranı iyi ayarlamak lazım. Hint yağı ise köpüğün kalıcı olmasını destekler. Baloncukların hemen sönmesini istemiyorsanız karışıma az miktarda Hint yağı ekleyebilirsiniz. Shea yağı veya kakao yağı gibi katı yağlar ise sabunun kalitesini artırır, cilde nem verir.
Yağların dışında en çok çekinilen malzeme sodyum hidroksittir. Halk arasında kostik veya lavabo açıcı olarak bilinir. Sabun yapmak için kostik şarttır. Kimi insanlar kostiksiz sabun arayışına girer. Yağ ve kostik birleşmeden sabunlaşma reaksiyonu gerçekleşmez. Bitmiş, kurumuş ve doğru yapılmış bir sabunda kostik kalmaz. Hepsi sabuna dönüşür. Bu yüzden kostikten korkmak yerine onu doğru kullanmayı öğrenmek gerekir.
Güvenlik Önlemlerini Almak Neden Şart
Kostik güçlü bir bazdır ve cilde temas ettiğinde ciddi yanıklara sebep olabilir. Suyla buluştuğunda yüksek ısı açığa çıkarır ve boğucu bir duman yayar. Bu aşamada eldiven, koruyucu gözlük ve uzun kollu kıyafetler giymek kendinizi korumanız adına şart. İşlemi yapacağınız yerin iyi havalandırılması lazım. Mutfak aspiratörünü açmak veya pencereyi tam açık tutmak çıkan buharı solumanızı engeller.
Çocukların ve evcil hayvanların ortamda bulunmaması kaza riskini düşürür. Kullanılan kapların paslanmaz çelik, cam veya ısıya dayanıklı plastik olması gerekir. Alüminyum kaplar kostikle reaksiyona girer ve zehirli gaz çıkarır. Tahta kaşıklar zamanla kostiği emip parçalanabilir. Silikon spatulalar karıştırma işi için en uygun araçlardır.
Soğuk Yöntemle Sabun Yapımına Başlangıç
Sabun yapımında iki ana yöntem bulunur. Biri sıcak yöntem, diğeri soğuk yöntem tekniğidir. Evde en sık tercih edilen ve malzemelerin besin değerini koruyan teknik soğuk yöntemdir. Bu yöntemde dışarıdan ekstra ısı verilmez. Kostiğin kendi ısısı ve yağların oda sıcaklığı reaksiyon için yeterli gelir.
Hassas terazi kullanımı bu işin olmazsa olmazıdır. Bardak veya kaşık hesabı ile sabun yapılmaz. Her yağın sabunlaşma sayısı farklıdır. Bir gramlık hata bile sabunun kostik kusmasına veya hiç donmamasına yol açabilir. Dijital bir tartı edinmek, tutarlı sonuçlar almanızı sağlar.
Kostik ve Su Karışımının Hazırlanması
İlk adım kostiği hazırlamaktır. Formüle göre gereken suyu tartıp cam veya dayanıklı plastik bir kaba alın. Ardından kostiği tartın. Burada kural çok nettir: Kostiği suyun üzerine yavaşça dökmelisiniz. Suyu kostiğin üzerine dökerseniz ani bir patlama veya sıçrama yaşanabilir. Bu yüzden kostik suyun içine eklenir. Karıştırırken çıkan dumanı solumamak için başınızı geride tutun. Karışım kendi kendine ısınacaktır. Kenara alıp oda sıcaklığına gelmesini bekleyin.
Yağların Hazırlanması ve Birleştirme
Kostik suyu soğurken yağları hazırlama aşamasına geçebilirsiniz. Katı yağları benmari usulü veya kısık ateşte eritin. Sıvı yağları da ekleyip hepsini tek bir kaba toplayın. Yağların sıcaklığı ile kostik suyunun sıcaklığı birbirine yakın olmalı. İkisi de 30-40 derece aralığında olduğunda birleştirme işlemi başlar.
Kostik suyunu yağların içine yavaşça dökün. Bir yandan el çırpıcısı veya spatula ile karıştırmaya başlayın. Kostiğin tamamını döktükten sonra el blenderını devreye sokun. Blenderı sürekli çalıştırmak motoru yakabilir veya karışımın çok hızlı katılaşmasına neden olabilir. Birkaç saniye çalıştırıp, sonra kapatıp karıştırarak kıvamı kontrol edin.
Karışım boza kıvamına veya ince bir muhallebi kıvamına geldiğinde işlem tamam demektir. Buna “iz” aşaması denir. Spatulayı karışıma daldırıp kaldırdığınızda yüzeyde kalan iz birkaç saniye kaybolmadan duruyorsa sabun hamuru hazırdır. Esansiyel yağlar veya renklendiriciler eklenebilir. Lavanta, biberiye veya portakal yağı gibi doğal kokular sabuna hoş bir hava katar. Sentetik esanslar bazen sabun hamurunu aniden dondurabilir. Doğal yağlar kullanmak riskleri azaltır.
Kalıba Dökme ve Bekleme Süreci
Hazırladığınız karışımı kalıba dökme vakti geldi. Silikon kalıplar sabunu çıkarmak için büyük kolaylık sunar. Tahta bir kalıp kullanacaksanız içini yağlı kağıtla kaplamak sabunun yapışmasını önler. Karışımı kalıba döktükten sonra kalıbı tezgaha birkaç kez hafifçe vurun. İçeride kalan hava kabarcıkları yüzeye çıkar ve sabununuz pürüzsüz olur.
Kalıbın üzerini bir karton veya havlu ile örtün. Sabunlaşma reaksiyonu devam ederken ısı açığa çıkar. Bu ısıyı korumak sabunun “jel fazı” denilen aşamaya geçmesine yardım eder. Jel fazı, sabunun renginin daha canlı olmasını ve dokusunun daha pürüzsüz olmasını destekler. Kalıbı 24 saat boyunca yerinden oynatmadan bekletin. Merak edip sürekli açıp bakmak ısının kaçmasına neden olur.
Kesim ve Kuruma Zamanı
Bir gün sonra sabunu kontrol edin. Kalıbın kenarlarından ayrılmış ve sertleşmişse çıkarma vakti gelmiştir. Eğer hala yumuşaksa veya parmağınızla dokunduğunuzda iz kalıyorsa bir gün daha bekleyin. Acele etmek sabunun şeklinin bozulmasına yol açar.
Kalıptan çıkan sabun bloğunu istediğiniz boyutlarda kesin. Bıçak, tel kesici veya hamur spatulası kullanabilirsiniz. Kesilen sabunlar hemen kullanıma hazır değildir. İçindeki suyun buharlaşması ve pH değerinin düşmesi gerekir. Bu süreye kürleşme denir. Sabunları havadar, güneş görmeyen ve nemsiz bir yere dizin. Altlarına hava alabilmeleri için ızgara veya kağıt havlu koyun.
Kürleşme süresi ortalama 4 ila 6 hafta sürer. Bu süre zarfında sabun sertleşir, daha uzun ömürlü hale gelir ve cilde zarar vermeyecek pH seviyesine iner. Erken kullanılan sabun cildi tahriş edebilir ve suda çabuk eriyip gider. Sabır, sabun yapımının en büyük parçasıdır.
Sabun Yapımında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözümleri
Bazen her şeyi doğru yaptığınızı düşünseniz bile sonuç istediğiniz gibi olmayabilir. En sık rastlanan sorunlardan biri sabunun üzerinde oluşan beyaz toz tabakasıdır. Buna soda külü denir. Sabun yüzeyinin hava ile teması sonucu oluşur. Kozmetik bir kusurdur, sabunun kalitesini bozmaz. Bunu engellemek için kalıba döktükten sonra yüzeye kolonya sıkmak işe yarayabilir. Oluştuysa nemli bir bezle silmek veya buhar tutmak sorunu çözer.
Bir diğer sorun yağ kusmasıdır. Sabunun üzerinde yağ damlacıkları görülüyorsa karışım tam karışmamış veya oranlar yanlış hesaplanmış olabilir. Bu durumda sabunu rendeleyip az miktar su ile tekrar eritmek ve kalıba dökmek kurtarıcı olabilir.
Eğer sabunun içinde beyaz noktalar varsa kostik tam çözünmemiş demektir. Bu sabun cildi yakar ve kullanılmamalıdır. Kostiği suyun içinde tamamen çözdüğünüzden emin olmak bu riski ortadan kaldırır. Çamaşır suyu gibi kokan veya rengi tuhaf olan sabunlarda kullanılan yağ bozuk olabilir. Taze malzemeler kullanmak her zaman daha iyi sonuç verir.
Renklendirme ve Doğal Katkılar
Sabunu renklendirmek için gıda boyası kullanmak yaygın bir hatadır. Gıda boyaları sabunun içinde tutunamaz ve rengi bozulur. Bunun yerine doğal killer, baharatlar veya bitki tozları kullanmak daha sağlıklıdır. Zerdeçal sarı, ısırgan otu tozu yeşil, kakao kahverengi tonları verir. Aktif karbon siyah bir sabun elde etmenize yarar. Bu malzemeler sadece renk vermekle kalmaz, aynı zamanda cilt üzerinde de olumlu etkiler bırakır.
Kuru çiçekler veya bitkiler sabunun üzerine süs olarak konulabilir. Ancak sabunun içine karıştırılan büyük parçalar zamanla küflenme yapabilir veya kararabilir. Sadece üst yüzeye serpiştirmek görsel açıdan daha tatmin edicidir.
Temizlik ve Atık Yönetimi
Sabun yapımı bittikten sonra kullanılan kap kacak hemen yıkanmamalıdır. Kapların içinde kalan hamur hala aktiftir ve eldivensiz dokunmak elleri tahriş eder. Malzemeleri bir kenarda bekletmek en pratik yoldur. Birkaç gün sonra kapların içindeki kalıntılar sabuna dönüşür. Sıcak suyla yıkadığınızda kendi kendini temizleyen bir bulaşık haline gelir. Lavaboya dökülen ham sabun atıkları boruları tıkayabilir. Bu yüzden kalıntıları sıyırıp çöpe atmak, ardından yıkamak tesisat sağlığı açısından daha doğrudur.
Neden Ev Yapımı Sabun
Kendi sabununu üretmek, cildine ne sürdüğünü bilmek demektir. Market raflarındaki ürünlerin arkasındaki karmaşık isimleri okumak zorunda kalmazsınız. Sadece yağ, su ve kostik. İstediğiniz koku, istediğiniz renk ve istediğiniz özellikler tamamen sizin kontrolünüzdedir. Başlangıçta biraz maliyetli gibi görünse de uzun vadede ekonomiktir. Bir kerede yapılan sabunlar aylarca yeter. Ayrıca sevdiklerinize verebileceğiniz en samimi hediyelerden biridir.
İnsan cildi asidik bir yapıya sahiptir, sabun ise baziktir. Doğru formüle edilmiş bir sabun cildi temizlerken doğal dengesini bozmaz. Hazır sabunlarda gliserin genellikle ayrıştırılır ve başka ürünlerde kullanılmak üzere satılır. Ev yapımı sabunda ise gliserin sabunun içinde kalır. Bu da sabunun cildi kurutmadan temizlemesini mümkün kılar. Elinizi yıkadıktan sonra hissettiğiniz o yumuşaklık, doğal gliserinden gelir.
Evde sabun yapmak sadece bir üretim işi değil, aynı zamanda bir terapi gibidir. Malzemeleri tartmak, karıştırmak, kıvamını izlemek zihni boşaltır. Ortaya çıkan ürünün başarısı kişiye güven verir. Başarısız denemeler bile öğreticidir. Her seferinde daha iyisini yapmak için bir neden doğar.
Dikkat edilmesi gereken noktaları atlamadan, güvenlik tedbirlerini alarak siz de mutfağınızı küçük bir sabun atölyesine çevirebilirsiniz. İlk denemede mükemmeli aramak yerine sürecin mantığını kavramaya çalışmak daha doğrudur. Zamanla kendi tariflerinizi oluşturabilir, cildinizin ihtiyacına göre yağ oranlarını değiştirebilirsiniz. Evde sabun yapımı, doğallığa dönüşün en basit ve en etkili yollarından biridir. Plastik ambalaj atığı üretmemek, kimyasal atıkları azaltmak ve sadeleşmek isteyenler için doğru bir başlangıç noktasıdır.
